در تاریخ ۹ فروردین، در سلسله مصاحبه‌های رادیو زمانه با اشخاص صاحب نظر در عرصه‌های مختلف، مصاحبه‌ای با محتوای نقد بر مصاحبه‌ای مشابه توسط آقای بردبار انجام شد که طی آن آقای دکتر دلخواسته ، فارغ التحصیل دکترای علوم سیاسی دانشگاه لندن، نقطه نظرات و انتقادات خود بر عقاید آقای مهندس عبدی، فعال سیاسی، را در قالب این مصاحبه بیان کرد. نقد‌های که علیرغم نظرات به جا و محترم حاوی چند نکته است که سعی خواهم کرد ضمن احترام به نگارنده ذکر شود.
قبل از پرداختن به محتوای انتقادات، موردی که به نظرم کمی شایسته توجه بود جایگاه مصاحبه کننده محترم آقای بردبار است که نه در جایگاه یک پرسشگر، که در کنار آقای دلخواسته مقابل آقای عبدی تلاش میکرد با پرسیدن سوال‌هایی کاملا جهت د‌ار مسیر مناظره را از جاده اعتدال و بی طرفی خارج کند و به گفتگویی دو طرفه برای به چالش کشیدن فردی سوم تبدیل کند، و حتا در لحظاتی در غالب سوال, گزاره‌هایی را کنار هم گذاشته میشد و تنها در غالب تایید، نظری از جناب آقای دلخواسته پرسیده میشد، بطور مثال:
البته بر این تفسیر سیاسی که در غالب یک پرسش تدوین یافته چندین نقد وارد است که بطور مثل این استنتاج به التماس منتهی شدن تایید صلاحیت دکتر معین خلاف واقع است، جبهه اصلاحات علیرغم آگاهی بر ضدیّت رهبر با شخص دکتر معین، با شعار نخبه سالاری ایشان را کاندیدای اصلح معرفی کرد و شورای نگهبان طی یک فرایند غیر قانونی ایشان را رد صلاحیت کرد، در ادامه مطلقاً دادخواستی مبنی بر تجدید نظر از طرف گروه‌های اصلاح طلب ارائه نشد! رهبر راسا با حکم حکومتی این رای اجرا نشدنی را برگرداند و اتفاقا گروه‌های اصلاح طلب چند روز بر سر قبول این پروسه تایید صلاحیت بحث میکردند! در مورد حمایت آقای عبدی از معین هم گروه‌های اصلاح طلب به این نتیجه رسیدند که باید از مصطفی معین حمایت کنند و قاعدتاً تمامی افراد مظروف علیرغم اختلاف نظر باید به این تصمیم جمعی گردن مینهادند، وگرنه آقای عبدی درگیر در پرونده نظرسنجی‌ها هیچ حمایت صریح و روشنی از جناب آقای معین ننمود که اتفاقا با اصرار بر سکوت بر مسیر همان انتقادات سابق به بدنه اصلاح طلب ماند. به هر حال شاید نتوان به یقین نام این نوشته را مصاحبه نهاد که شاید همان بهتر باشد که آن را گفتگویی دو نفره بنامیم.
در مورد اختلاف نظر‌های آقای دلخواسته و آقای عبدی هم اولین موردی که به چشم میاید اختلاف جایگاه این دو عزیز است که اولی کنشگری عملگرا در عرصه عملی سیاست ایران است و آن یکی پژوهش گری است دانشگاهی، این یکی در محیط سیاست ورزی ایران نشو و نما کرده و آن یکی سیاست را از کتاب فرا گرفته، این یکی در مورد واقعیت‌های شدنی سخن میراند و آن یکی در مورد آرمان‌ها داد سخن میگستراند و بطور کلی این یکی سیاست کار است و آن یکی سیاست خوانده! وجود هر دو نفر لازم است که آن یکی واقعیت را یادآوری کند و آن یکی آرمان را، ولی در عرصه عمل تضاد این دو نوع اندیشه چیزی غریبی نیست, ولی اختلاف زیستگاه فکری این دو عزیز منتهی به این میشود که برداشتی کاملا متفاوت از اتفاقات و در نهایت محصولی متفاوت را طلب کنند. به هر حال قسمتی از نقد‌های ذکر رفته بر نظرات آقای آقای عبدی به نظر من وارد نیست که سعی میشود در ادامه به آن‌ها پرداخته شود. در ابتدا لازم است که ذکر کنم که این نقد حدود دو ماه پس از انتشار مصاحبه آقای عبدی نگاشته و منتشر شده و مبرهن است که متن فوق نه کاملا ناظر بر صحبت‌های آقای عبدی که قسمتی ناقد بر در درجه اول شخص آقای عبدی و در درجه بعد مفاهیم ذکر رفته بر مصاحبه آقای عبدی است.
در ابتدا ایشان استدلال آورده اند که "جنبش ایران در پی احقاق حقوق انسانی خود است، پس چگونه میتواند رادیکال باشد؟" و در جایی دیگر از جنبش دانشجویی فرانسه مثال آورده اند. به اختصار؛ هدف, رادیکال میتواند باشد یا نباشد، پروسه نیل به آن هدف, رادیکال میتواند باشد یا نباشد و در نهایت ساختار شکل گرفته در صورت موفقیت آمیز بودن پروسه هم میتواند رادیکال باشد یا نباشد، سه متغیره نسبتا مستقل! مثال زیبا اتفاقا همان اتفاقات دانشجویی فرانسه است که دانشجویان از ابزار‌های رادیکال برای نیل به یک هدف غیر رادیکال سود جستند و اتفاقا انتقادات ذکر رفته در متن مصاحبه آقای دلخواسته (ریختن به خیابان‌ها و اشغال کردن کارخانه ها) ناظر بر استراتژی بکار رفته در آن جنبش بود، نه مطالبات آن (که در متن به عنوان غیر ممکن بودن رادیکال بودن آن ذکر شد) در مورد خاص جنبش اعتراضی ایران هم نقد عبدی نه ناظر بر رادیکال شدن استراتژی‌ها که ایشان به وضوح حول محور رادیکال کردن سطح مطالبات بحث میکنند و نقد خود را بیان میکنند; ایشان معتقدند که ناکامی در دستیابی به مطالبه نباید منتهی به افزایش آن شود، و یا حداقل این افزایش کمکی به پیشبرد جنبش مبتنی بر آن مطالبه نمیکند. در مورد رادیکال بودن مطالبه هم شاید اقای دلخواسته با بنده هم عقیده اند که باید به زیستگاهی که این مطالبه بروز پیدا می‌کند توجه کرد، باید ظرف مکان و جغرافیایی سیاسی آن را شناخت! البته ممکن است آقای دلخواسته در جواب بر جهانشمول بودن ارزش‌های انسانی و حقوق مردم در حاکمیت در همه محیط‌ها تاکید کنند که به نظر من چنین جوابی یک مقدار زیاد آرمانی است. در مورد آن جمله که فرض وجود حکومت رادیکال و جنبش اعتراضی رادیکال در یک زمان باطل است هم نفهمیدم که این رادیکالیسم ذکر شده مربوط به مطالبات است و یا استراتژی‌های بکار گرفته شده، که به نظر من در هر دو مورد ممکن است واقع شود که مگر انقلاب‌های خونین حادث شده در تاریخ غیر از تقابل دو نوع استراتژی رادیکال مقابل هم است؟
بحث زیاد است و مقال محدود، ولی اختصارا احساس میشود که آقای دلخواسته در محیط عملی سیاسی ایران زیست نکرده و مولفه‌های حاکم بر ذهن کنشگران آن را بطور کامل از نزدیک درک نکرده، مثلا این عبارت که "جنبش مردم ایران مترصد آن بود که طومار این حکومت غاصب را به یکباره در هم بپیچد" شاهد هیچ بر مستندی نیست و در خوشبینانه‌ترین حالت فقط از ذهن نگارنده در غالب یک تحلیل راه خروج یافته، وگرنه کدام فعال سیاسی را میشناسیم که در زمینه سیاست ایران فعال بوده باشد و برآیند بخشی از جمعیت فکری سیاسی در ایران باشد و قبل از مثلا سال ۸۴ خواهان سرنگونی نظام باشد؟ و یا کدام گروه‌های سیاسی را میشناسیم که بخشی از مردم را نمایندگی کنند و چنین خواسته باشند؟ یا اینکه "خاتمی چون میدانست که خواندن مردم به خیابان‌ها باعث سوق دادن مردم به سمت خواهش اصلی که همان سرنگونی نظام است..." هم شاهد بر هیچ مستندی نیست، چگونه است که خاتمی چنین است و چنان کرد و موسوی که هنوز خمینی را قبله آمال خود میداند مردم را به خیابان‌ها می‌خواند؟ به نظر نگارنده حقیر آقای دلخواسته اندکی از فضای فکری ایران بدور است، وگرنه تقریبا قریب به اتفاق فعالین داخل کشور، حداقل قبل از این کودتا، معتقد به پیگیری مطالبات در همین چارچوب بودند.
در پایان، پس از ذکر دغدغه، شایسته است که ذکر شود که مصاحبه حاوی نکات برجسته‌ای بود که در این برهه حساس معمولا نادیده گرفته میشود، آقای دلخواسته تیزبینی گرانقدری در مورد کارامدی ابزار‌ها و واقع بینی ارزشمندی در مورد روند جنبش داشتند، دید تحلیلی ایشان بر "آنچه تا الان کردیم" مبتنی بر آرامشی است که اتفاقا مقابل بلند پروازی‌های بسیاری دیگر از دوستان، در کنار امثال آقای عبدی است که تنها تفاوت، ادبیات صریح و گاه گزنده آقای عبدی است
ممنون مقاله شما را خواندم دوست عزیز
پاسخحذفارادتمند بهداد بردبار